2019-cu ilin 10 ayı arxada qalır. Təəssüf ki, aylar aylara, illər isə illərə calansa da, “Qarabağ yükü” hələ də öz köhnə yerindədir. Zaman ötdükcə isə konfliktin dinc yolla, ədalətli nizamlanacağına kövrək ümidlər də azalır. Münaqişə tərəfləri – Azərbaycan və Ermənistan rəsmiləri arasında təmaslar sırf formal xarakter almaqda, buna adekvat surətdə müharibə bütün ciddiliyi ilə gündəmə gəlməkdədir.
Bugünlərdə Ermənistanın xarici işlər naziri Zohrab Mnatsakanyan açıqlama verərək bildirdi ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı görüşü planlaşdırılmır, nazirlərin görüşünün isə yaxın aylarda baş tutacağı gözlənilir. Çox güman ki, bu da hər ilin sonunda keçirilən ATƏT XİN başçılarının ənənəvi toplantısı çərçivəsində reallaşacaq. Ancaq XİN rəhbərləri səviyyəsində təmaslar artıq çoxdan rutin xarakter alıb.
Erməni diplomat isə iddia edib ki, qarşıdakı görüşlərin gündəliyində Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həlli, sülh şəraitində nizamlanmanın mümkün olduğu mühit, konkret addımlar və razılaşmalar barədə məsələlər var. “Ümid edirəm ki, yaxın gələcəkdə sazişlərin icrasına xidmət edən addımlar ata biləcəyik. Hələlik xüsusi olaraq kağız üzərində yazılmış sözlər ətrafında danışıqlar aparmırıq. Lakin bu, o demək deyil ki, tərəflərin öhdəliklərinin mütənasibliyini formalaşdırmaq üçün zəruri olan prinsip və parametrlər ətrafında işləmirik” – Mnatsakanyan deyib.
*****
Göründüyü kimi, erməni rəsmisi də etiraf edir ki, sülh danışıqları, faktiki, dayanıb. Bunun da günahı əlbəttə ki, hələ də “Dağlıq Qarabağ Ermənistanındır və nöqtə”, “Qarabağ məsələsi artıq bitib” sərsəm bəyanatları verməyə davam edən erməni siyasi və hərbi yetkililərdir. Təbii ki, belə bəyanatlar hər şeydən öncə işğala görə cəzasızlıq hissindən, problemin həllinə məsul olan üç dövlətdən, xüsusən də Rusiyadan heç bir təzyiq gəlməyəcəyinə İrəvanın arxayınlığından qaynaqlanır.
Rusiya isə hələ ki Qarabağ ixtilafı sayəsində Azərbaycan və Ermənistanı məharətlə öz nəzarətində saxlamağı bacarır. Hərçənd istəsə problemi 1 həftənin içində yoluna qoyar. Çünki Ermənistan adlı kvazi-dövlət bütünlüklə Moskvadan asılıdır, onun ağzına baxır – Ermənistanda Rusiya əleyhinə ara-sıra özünü göstərən yalançı hay-küyə fikir verməyin. Ermənistanın Rusiyadan ötrü sırf vassal, marionet statusunda olması isə iki gün öncə Rusiya müdafiə naziri Sergey Şoyqunun İrəvana və Gümrüyə (102 saylı Rusiya hərbi bazasına) səfərindən bir daha göründü. O da bəlli oldu ki, Rusiya Gümrü hərbi bazasının potensialını iki dəfə artırmaq niyyətindədir.
*****
“Qarabağ məsələsində Rusiya nə Ermənistanın, nə də Azərbaycanın tərəfini tam olaraq tuta bilməz. Fikrimcə, biz Ermənistanla münasibətləri Azərbaycanın hesabına yaxşılaşdıra bilmərik. Yaxud tərsinə”.
“Yeni Müsavat”ın məlumatına görə, bu sözləri Rusiyadakı “Parlamentskaya qazeta” (“Parlament qəzeti”) nəşrinə açıqlamasında Rusiya Federasiya Şurasının Beynəlxalq əlaqələr komitəsinin sədr müavini Vladimir Cabarov deyib.
Onun sözlərinə görə, Qarabağ münaqişəsi postsovet məkanında ən köhnə konfliktlərdən biridir. “Təəssüf ki, bu gün tərəflərin problemlə bağlı mövqeyi bir-birinə diametral ziddir. Əgər mənim subyektiv fikrimi bilmək istəyirsinizsə, hələlik bu münaqişənin siyasi həlli mövcud deyil. Ancaq bir şey dəqiqdir ki, bu konfliktin hərbi həll yolu yoxdur. Və ən əsası – bütün tərəflər qarşılıqlı güzəştlərə və hətta kompromisli qərarlara hazır olmalıdır”, – deyə rusiyalı siyasətçi qeyd edib.
Onun qənaətincə, zaman keçməlidir ki, problemin həlli üçün zəmin yaransın: “Zaman isə məlumdur ki, yaraları sağaldır. Mən nikbinəm və inanıram ki, zaman gələcək, bütün üç Cənubi Qafqaz respublikası – Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan bir-biri üçün mehriban qonşular, ən önəmlisi, bizim böyük dostlarımız olacaq. Məhz Rusiya ilə dostluq onların tərəqqisinin və müstəqilliyinin qarantı ola bilər. Rusiya köklü şəkildə maraqlıdır ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh şəraitində yaşasın. Bu iki ölkəni isə inteqrasiya prosesləri çərçivəsində, məsələn, iqtisadi sferada birgə işlər birləşdirə bilər. Bir-birinin arasında hansı xalq qədim və müdrikdir məsələsini aydınlaşdırmaq yox, böyük və ümumi işdə təmas nöqtələri tapmaq lazımdır”.
*****
Əslində bu fikirlər növbəti dəfə Rusiyanın konfliktin həllində öz yaxasını kənara çəkmək cəhdindən savayı bir şey deyil. Kremlin Qarabağ məsələsində Bakının və ya İrəvanın tərəfini tutmasına isə ehtiyac yox. Rusiya elə beynəlxalq hüququn tərəfini tutsa, yetər. Beynəlxalq hüquq isə Azərbaycanın tərəfindədir. Bunu Rusiya rəsmiləri də yaxşı bilirlər.
Yeri gəlmişkən, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağa dair 4 məlum qətnaməsinə (822, 853, 874 və 884) Rusiya da TŞ-nin 5 daimi üzvündən biri kimi səs verib. Həmin qətnamələr işğalçı erməni qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən dərhal və qeyd-şərtsiz çıxmasını tələb edir. Yəni Ermənistan təcavüzkar ölkə kimi tanınır.
Əfsus ki, vasitəçi dövlətlər olaraq Rusiya, ABŞ və Fransa – hansılar ki, həmin qətnamələrə səs verib, – nə qədər qəribə də olsa, ayrı-ayrılıqda Ermənistanı öz adı ilə çağırmır, ona “işğalçı” demirlər. Bu qətnamələri onlar sanki unudublar. Əks halda, Ermənistana təzyiq edib onların reallaşmasına qısa zamanda nail olardılar. Bu isə 25 ildir gözə dəymir. Çünki “ikili standart” siyasəti imkan vermir. Qarabağ probleminin həllini əngəlləyən əsas problem də elə budur. Nəticə ortadadır: Ermənistan özünü tam cəzasız hiss edir, beynəlxalq hüququ vecinə almır.
“İkili standart”lardan söz düşmüşkən, ABŞ-dakı Ermənistan səfirliyi və erməni lobbi qrupları (Amerikanın Erməni Milli Komitəsi və Amerika Erməni Assambleyası) oktyabrın 30-da qondarma “DQR”-in “xarici işlər naziri” Masis Mailyanın ABŞ Konqresində görüşünü təşkil etdib.
Bu da sizə isti fakt. O da faktdır ki, buna qədər Dağlıq Qarabağdakı kriminal rejimin başçısı, özünü “prezident” adlandıran Bako Saakyan dəfələrlə sərbəst şəkildə Birləşmiş Ştatlara səfər edib, Konqresdə olub və Azərbaycan dövləti, onun suverenliyi və ərazi bütövlüyü əleyhinə hədyanlar söyləyib. Di gəl, ABŞ hökuməti Azərbaycanın qanuni tələblərinə baxmayaraq, ona qarşı heç bir ölçü götürməyib.
Bu azmış kimi, bəzi ermənipərəst konqresmenlər işğal altındakı Dağlıq Qarabağa qanunsuz səfərlərini davam etdirirlər. Halbuki ABŞ hökuməti və Konqresi Krım, Abxaziya və Cənubi Osetiyanın separatçı başçılarına, hətta Krıma görə Rusiyaya illərdir sanksiyalar tətbiq edir. Qarabağ separatçılarına gələndə isə üstəlik, hər il Konqres qondarma quruma maliyyə yardımı da ayırır. İndi belə dövlət(lər)dən Qarabağ məsələsində ədaləti, qərəzsiz vasitəçilik ummağa dəyərmi?..
*****
Bu arada Ermənistanda sosial-iqtisadi durum daha da ağırlaşıb. Ölkədən kütləvi köç üzündən işğalçı orduya çağırışçı problemi kəskinləşib. İş o yerə çatıb ki, srağagün müdafiə naziri David Tonoyan qadınların da hərbi xidmətə cəlb ediləcəyini bildirib. Bu isə birmənalı qarşılanmayıb.
“Ermənistan əhalisinin gender tarazılığının pozulması orduya çağırışda müəyyən çətinliklərə gətirib çıxara bilər”. Bunu rusiyalı ekspert, tarixçi Oleq Kuznetsov Tonoyanın qadınları hərbi xidmətə cəlb etmək qərarı barədə verdiyi bəyanatı şərh edərkən deyib (Report).
“Özünü Avropa dəyərlərinə bağlı ölkə kimi qələmə verən Ermənistan hakimiyyəti qadınların hərbi xidmət keçməsi üçün hər hansı hüquqi və ya əxlaqi maneə görmür”, – rusiyalı ekspert deyib. O, Ermənistandan kişilərin xaricə getməsi nəticəsində gender tarazılığının pozulması üzündən indidən hərbi çağırış sahəsində, yaxın gələcəkdə isə ordunu saxlamaq baxımından müəyyən çətinliklərin ortaya çıxmasını istisna etməyib.
Hazırda Ermənistanda yaradılan qaydaya görə, çörəkpulu dalınca xaricə getmək istəyən hər kişinin hərbi xidmət keçməklə yanaşı, ən azı yarım il işğal altındakı Azərbaycan ərazisində qulluq etmək məcburiyyətində olduğunu söyləyən O.Kuznetsov ermənilərin ölkədəki əmək bazarında güclü rəqabət üzündən xaricə getməkdən başqa çarələri qalmadığını dilə gətirib.
“Bu gün az qala, feodal dövr səviyyəsindəki barter iqtisadiyyatının hökm sürdüyü Ermənistanda işçi qüvvəsinin bolluğu var. Buna baxmayaraq, müqavilə ilə hərbi xidmətə getməyə həvəs göstərən azdır. Bunun üç səbəbi var: can qorxusu, səhhətin zəifliyi, əqli zəiflik. Belə olan halda bir çoxları özlərini və ailələrini dolandırmaq üçün xaricə üz tutmalı olur. Bu da təbiidir. Hətta ölkədə yaşayış şəraiti nisbətən düzəlsə belə, erməni kişilərin hərbi xidmətə getmək üçün növbəyə düzüləcəyi inandırıcı deyil”, – rusiyalı ekspert əlavə edib.
Necə deyərlər, artıq şərhə ehtiyac qalmır…musavat.com
